1917 թ․ վերջին ցարական միապետության տապալումից հետո Ռուսաստանում ձևավորվեց ժամանակավոր կառավարություն, որի ալիքը հասավ նաև Անդրկովկաս։ Ժողովրդավարության ալիքը հասավ նաև Հայաստան, որտեղ բոլորը ողջունում էին հեղափոխությունը՝ պահանջելով հաստատել իրական ազատություններ և իրավունքներ։ Վերացվեց կովկասի փոխարքայությունը և 1917 թ․ մարտի 9-ին կազմավորվեց Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտեն։
2․ Հայ քաղաքական շրջանակներում նույն պես լավատեսական հույսեր արթնացան։ 1917 թ․ ապրիլի 26-ին հրապարակվեց ժամանակավոր կառավարության որոշումը Արևմտյան Հայաստանի և գրաված մյուս վայրերի կառավարման մասին։ Առաջին անգամ Օսմանյան կայսրությունից առանձնացան հայկական հողեր Թուրքահայաստան անվան ներքո։ Ռուսական նոր իշխանությունը սկսեց իրականացենլ հայանպաստ քաղաքականություն այդ նոր տարացքներում։ Արևմտահայերը ստեղծեցին ազգային մարմիներ ընտրվեց ղեկավար մարմին՝ Արևմտահայ ազգային խորհուրդ։
1.Մեխանիկական էներգիայի ի՞նչ տեսակներ գիտեք։Բերեք օրինակներ Կինետիկ, պոտենցիալ էներգիա։
2․Ձևակերպիր էներգիայի պահպանման և փոխակերպման օրենքը Եթե մարմինների համակարգից էներգիա չի հաղորդվում շրջապատին և ոչ էլ շրջապատից՝ համակարգին, ապա այդ մարմինների բոլոր տեսակի էներգիաների գումարը ժամանակի ընթացքում մնում է անփոփոխ։ Այլ կերպ ասած՝ էներգիան չի անհետանում և ոչնչից։
3․Ինչու՞ է գնդիկի հարվածից կապարե թիթեղի ջերմաստիճանը բարձրանում։ Կինետիկ էներգիան փոխակերպվում է ջերմային էներգիայի։
4․Գնդի մեխանիկական էներգիան Ի՞նչ էներգիայի է փոխակերպվում սալին բախվելուց։ Ջերմային էներգիայի։
5․Ի՞նչ է մարմնի ներքին էներգիան։Ինչի՞ց է կախված այն։ Մարմնի մասնիկների ջերմային շարժման կինետիկ էներգիաների և մասնիկների փոխազդեցության պոտենցիալ էներգիաների գումարն անվանում են մարմնի ներքին էներգիա։
6․Մարմի ներքին էներգիայի փոփոխման քանի՞ եղանակ կա։Թվարկիր որո՞նք են դրանք։ Մարմնիը տաքացնելիս փոխվում է ներքին էներգիան, մարմնի ջերմաստիճանը բարձրացնելիս փոփոխվում է նրա ֆիզիկական վիճակը, գազի ներքին էներգիան կարելի է փոփոխել՝ արագ փոփոխելով նրա ծավալը։
7․Ինչո՞վ են տարբերվում ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը։ Առանց աշխատանք կատարելու մարմնի ներքին էներգիայի փոփոխման պրոցեսն անվանում են ջերմահաղորդում։
8․Ի՞նչ է ջերմաքանակը։ Ջերմաքանակը մարմնի ներքին էներգիայի փոփոխությունն է ջերմահաղորդման պրոցեսում։
9․Ի՞նչ միավորներով է արտահայտվում ջերմաքանակը միավորների ՄՀ-ում։ Ջոուլով։
10․Ո՞ր դեպքում է ավելի շատ ջերմաքանակ պահանջվում՝նույն զանգվածի գո՞լ,թե՞ եռման ջուր ստանալու համար։ Եռման ջուր ստանալու համար։
Այս պատմվածքը շատ հետաքրքիր էր, քանի որ պատմվածքը մեզ սովորեցրեց օգնել ընտանիքի անդամներին ամեն հարցով։
Ինձ դուր եկավ Ջուլիոյի արարքը իհարկե նա ստեց իր հորը, բայց օգնեց, որպեսզի իր հայրիկի գործը հաջողությունների հասնի։ Նա չքնեց չորս ամիս և նրա հոր գործը թեթևացրեց այդ չորս ամսվա ընթացքում։ Իհարկե Ջուլիոյի հայրը իմացավ, որ Ջուլիոն աշխատել է նրա փոխարեն և չի քնել չորս ամիս, բայց նա ուրախացավ տղայի կատարած աշխատանքից։ Այդ ամենից հետո Ջուլիոն թեթևացած սրտով մտավ անկողին և քնեց երկար: Չորս ամսվա մեջ առաջին անգամ նա քնեց խաղաղ քնով և ուրախ երազներ տեսավ, իսկ երբ արթնացավ, իր կողքին ՝ անկողնու ծայրին, տեսավ քնած հոր գլուխը:
Հովհաննեսը 5 տարեկան է եղել, երբ թուրքերը սպանել են հորը: Մայրը, աշխատանք չունենալով ու չկարողանալով կերակրել երեխաներին՝ սովից փրկելու համար, ստիպված որբանոց է տարել։ 5-7 տարեկանը Շիրազն ապրել է Գյումրիում բացված ամերիկյան որբանոցում։ Շիրազը ձեռքի շնորհք ուներ. խմորից արձանիկներ էր սարքում. հենց այդ արձանիկներով էլ մի օր կաշառեց որբանոցի դռնապահին ու փախավ… Այդ օրվանից Շիրազի տունը փողոցն էր. ապագա բանաստեղծը քնում էր եկեղեցու կամ ծառի տակ, երբեմն էլ՝ շան բնում։ Հենց այդ օրհասական վիճակում էր Հովհաննեսը, երբ սկսեց գողությամբ զբաղվել։
Հերթական գողության ժամանակ ապագա պոետը պատահաբար գտավ իր մորը, որն այդ պահին Հովհաննեսի գողության թիրախն էր… հետագայում, մեծ բանաստեղծը հենց այդ կնոջը պիտի ձոներ իր առաջին գիրքը՝ «Հուշարձան մայրիկիս»-ը։
ժամանակի հայտնի արձակագիրներից մեկը՝ «Տժվժիկի» հեղինակ Ատրպետը, գրական անվան որոնումների մեջ գտնվող Հովհաննես Կարապետյանին մկրտում է Շիրազ ծածկանվամբ: Ասում են Ատրպետը, կարդալով երիտասարդ բանաստեղծի գործերը, ասել է.
«Տղու բանաստեղծությունները թարմ են ու ցողապատ, ինչպես Շիրազի վարդերը»:
Իր գրական անունը հետագայում Շիրազը ստուգաբանել է հետևյալ կերպ.
«Իսկ թե ինչու իմ անունը Շիրակ չէ, այլ Շիրազ է, դա, կարծում եմ, համազգային հարց չէ: Իմ անունը գրող Ատրպետն է կնքել ու նշանակում է Շիր՝ առյուծ, ազ՝ առյուծի բերան: Նա ինձ այդպես կնքեց շատ վաղուց, երբ կարդաց իմ «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմի ձեռագիրը և ասաց. «Սերը ահա այսպես պիտի գրեն. առյուծի բերանով լացած վիշտ է՝ առյուծի բերանով, սոխակի լեզվով: Ահա իմ անվան ծագումը: Բարևներով՝ Հովհաննես Առյուծաբերան»:
Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում սննդի քայքայման և բջջային շնչառության արդյունքում առաջանում են անպիտան մնացորդներ կամ արգասիքներ: Դրանցից շատերը թունավոր են և մահացու: Այդ պատճառով օրգանիզմները դրանք իրենց օրգանիզմից հեռացնում են արտաքին միջավայր:
Նյութափոխանակության հետևանքով գոյացած անպիտան և թունավոր արգասիքների ելքը օրգանիզմից դեպի շրջակա միջավայր կոչվում է արտազատություն:
Ուշադրություն
Արտազատությունը կենդանի օրգանիզմների հիմնական կենսական հատկություններից է:
Շնչառության արգասիք ածխաթթու գազը արտազատվում է անմիջապես շնչառական համակարգի կողմից: Բայց պետք է հեռացնել նաև ավելորդ ջուրը` H2O, մնացորդային աղերը, ազոտ (N) պարունակող թունավոր նյութերը և այլն:
Ջուրը լավ լուծիչ է, ուստի հեռացվում են նաև նրանում լուծված մնացյալ արգասիքները: Հաճախ դրանք կարող են հեռացվել կուտակված չոր մնացորդների տեսքով:
Արտազատությունը տարբեր կերպ է կատարվում բույսերի, կենդանիների և մնացած օրգանիզմների մոտ:
Միաբջիջ օրգանիզմների և ստորակարգ բազմաբջիջների մոտ արտազատությունը կատարվում է մարմնի ամբողջ մակերեսով:
Այս դեպքում սննդառությունն ու շնչառությունը և արտաթորությունը հակադիր գործընթացներ են: Նյութերի մուտքը շրջակա միջավայրից օրգանիզմ ապահովում են սնուցումն ու շնչառությունը: Նյութերի ելքը օրգանիզմից շրջակա միջավայր ապահովում է արտազատությունը:
Այս երկու գործընթացների փոխկապակցված ամբողջությունը կոչվում է նյութափոխանակություն:
Արդյունքում օրգանիզմի և շրջակա միջավայրի միջև տեղի է ունենում նյութերի և նրանցում պարփակված էներգիայի փոխանակում:
Այն կազմավորումները, որոնք ունակ են նյութափոխանակության կոչվում են բաց համակարգեր:
Բույսերի մոտ արտազատությունը կատարվում է երկու ձևով.
1. Ամբողջ մակերեսով: Ջրում չլուծված, չոր մնացորդները կուտակվում են ծածկող հյուսվածքի` կեղևի, վերնամաշկի տակ և հեռացվում դրանց պոկվելու հետ: Օրինակ` կաուչուկային խեժը: Որոշ արգասիքներ հեռացվում են տերևաթափի ժամանակ` տերևներում կուտակված:
2. Տերևի հերձանցքային բջիջներով: Ինչպես արդեն գիտեք հերձանցքներով կատարվում է ջրի գոլորշիացում: Ավելորդ ջուրն ու նրանում լուծված արգասիքները/ավելցուկային աղերը, լուծելի մնացորդները/ հեռացվում են ջրի գոլորշիացմամբ:
Կենդանիների մոտ արտազատությունը կատարվում է հետևյալ կերպ.
1. Պարզագույն կենդանիները արտազատում են մարմնի ողջ մակերեսով:
2. Բարձրակարգ կենդանիների արտազատությունը կատարվում է մասնագիտացված արտազատության օրգան համակարգերի միջոցով:
Օղակավոր որդերի արտազատությունը կատարվում է ձագարաձև հավաքող օրգանների միջոցով, որոնք միասին կազմում են արտաթորության համակարգ:
Միջատների արտազատությունը ապահովում են երկար խողովականման օրգանները` մալպիգյան անոթները:
Ողնաշարավոր կենդանիների, նաև մարդու արտազատությունը կատարվում է բարդ կազմավորված օրգանների` երիկամների օգնությամբ:
Երիկամները մեզի տեսքով օրգանիզմից հեռացնում են ջրի ավելցուկն ու նրանում լուծված մնացյալ արգասիքները:
Արտազատության շնորհիվ կայուն մակարդակի վրա է պահպանվում կենդանի օրգանիզմի ներքին միջավայրն ու քիմիական բաղադրությունը:
Արտազատության խափանման հետևանքով ցանկացած օրգանիզմ թունավորվում է և արդյունքում կարող է մահանալ:
1. Ինչպիսի՞ սննդանյութերի օգտագործուﬓ է բացասաբար ազդում արտազատության օրգանների վրա: Սուր (կծու, թթու, աղի) բնույթի սննդանյութերի օգտագործումը բացասաբար է ազդումերիկամների, հատկպես նեֆրոնների կառուցվածքի և գործառույթի վրա:
2. Թվարկե՛ք երիկամային հիվանդությունների պատճառները: Սովորաբար երիկամային հիվանդությունները զարգանում են այլ հիվանդություններից հետո, մասնավորապես` անգինայի, շնչառական օրգանների հիվանդությունների, հիվանդ ատաﬓերի կամ նշագեղձերի բորբոքուﬓերի առկայության դեպքում և այլն:
3.Ինչպե՞ս են հիվանդությունների հարուցիչները թափանցում ﬕզուղիներ: Երիկաﬓերով անցնում է օրգանիզ ﬕ ամբողջ արյունը, և այդ պատճառով արյան ﬔջ առկա ցանկացած վնասակար նյութ ազդում է նեֆրոնների վրա, խանգարում նրանց աշխատանքը: Արյան ﬔջ առկա հարուցիչները, հատկապես նշա գեղձերի քրոնիկական բորբոքման ժամանակ, կարող են անցնել ﬕզային ուղիներ, ապա ﬕզապա րկ` առաջացնելով ախտաբանական տարբեր երևույթներ:
4.Ինչ պիսի՞ սննդամթերքն է բացասաբար ազդում երիկաﬓերի աշխատանքի վրա: Վատ մշակված սննդամթերքում, հատկապես, երբ այն երկար ժամանակ պահվում է տաք պայմաններում, արագորեն բազմանում են մանրէներ և երիկաﬓերում բորբոքային երևույթների պատճառ դառնում:
1 Я подошел к улыбающимуся человеку и протянул ему (не)большой конвертик. 2. За оставшимися па(с-сс)ажирами наконец(то) прбплыла шлю(б-п)ка. 3. Девчонка медленно подошла к светящемуся шару из (нежно)голубого стекла. 4. В колеблющимся свете свечи она увидела какую(то) (не)обычную тень. 5. Он неприменно будет следить приближающимся поездом 6. На прогнувшимся мосту стояли люди в кожа(н-нн)ых куртках. 7. Кони остановились перед прогнувшимся мостом и н..(за)что не хотели заходить на него. 8. Некто (не)мог успокоить развеселившигося малыша.
2.Найдите в тексте наречия и подчеркните.
1. Лужи сплошь засыпаны листьями. 2. Солдат упал, поднялся и побежал прочь. 3. Для дорогого гостя и ворота настежь. 4. Кони неслись вскачь, не разбирая дороги.
3.Замените данные фразеологизмы наречиями.
Положа руку на сердце, у чёрта на куличках, рукой подать, как в аптеке, как баран на новые ворота, на широкую ногу, чёрным по белому, битый час, бок о бок, вверх дном, веки вечные, на вес золота, душа в душу, не покладая рук
4.Восстановите текст. (Вместо пропусков употребите подходящие по значению наречия).
Был полдень, внезапно палило солнце. На горизонте появилась чёрная туча, которая неторопливо двигалась с запада на восток. Медленно подул ветер. Молодая берёзка беспощадно затрепетала. Порывистый ветер усиливался. Вдали сверкнула молния, глухо раздался первый удар грома. Спеша укрыться, тревожжно заметались птицы.
Слова для вставки: невыносимо, беспощадно, медленно, неторопливо, внезапно, прерывисто, беспомощно, испуганно, глухо, беспорядочно, тревожно.
![hello_html_5d3f041c[1].jpg](https://resources.cdn.imdproc.am/be22e165-c08e-44a7-bb90-1fea99be1f0b/hello_html_5d3f041c%5B1%5D-w694.jpg)
Մերի Խաչատրյանի ուսումնական բլոգ 